بلوچی زبان ءَ پہ جنین ءَ راست تریں دانک ’ جنین ‘ اِنت۔
جنگلگ
Janglag
جن + گلگ
جنینانی مچی ءَ جنگلگ گْوش اَنت۔
گلگ
Galag
بلوچی زبان ءَ ھمود ءَ کہ مردمانی مچی بیت ۔آئی ءَ ‘ گلگ ‘ گْوش اَنت۔ اے مچی پہ چوناھیں ھم کارے ءَ بہ بیت ‘ گلگ ‘ گْوشگ بیت۔ پمیشکا ماں گنجیں گوادِر ءَ نھادی یے نام ‘گلگ ‘ اِنت۔ گلگ شاھی بازار ءِ پشت ءَ اِنت، زمانگ ءَ اد ءَ اشتریاں بار آرتگ۔
ما پارلیمنٹ ءَ ھم گلگ گْوشت کن ایں ، یا سیشن ءَ ۔ ( انی پتر گْوشگ بیت کہ چھرے / تشبیہ )
چوش ” بلوچ خواتین فورم ” نامیں گل ءِ بلوچی رجانک ’ جنگلگ ‘ تچک ءُ راست اِنت دگہ ھچ پر کنگ نہ لوٹ ایت۔
اے دانک، مئے کوچگاں گیشتر ھمروچیگیں زباناں کارمرد بیت۔ زمانگ ءَ جنین، آپ ءُ دار ءَ گیشتر چہ میتگ ءَ ڈن رمب ءُ مچی ءَ شتگ اَنت۔ آ زمانگ ( باز جاھاں پانزدہ سال پیش) ءَ اے دانک سک باز کارمرد بیتگ۔مروچاں جنین پہ آپ ءُ داراں نہ رو اَنت پمیشکا اے مچی کم گندگ بیت ءُ اے پیم اے دانک ءِ کارمرد سکا کم بیتگ۔
زالبول
Zalbool
زال + بول
اے دانک تیابدپی بلوچانی دانکبند ( گالبند / ترکیب) ‘ جنگلگ ‘ ءِ ھم بزانت اِنت کہ سلیمان کوھی ھلک ءُ دمگاں پہ ھمے بزانت بزاں ’ جنینانی مچی ‘ ءَ کارمرد بیت۔
زال بزاں جنین ءُ بول بزاں مچی ۔
مکران ءِ ءُ دگہ ھند ءِ مردماں اے نبشتانکاں ونتگ ءُ چہ ردی ءَ ھمے سرپد بیتگ اَنت کہ یک جنینے ءَ ھم ‘ زالبول ‘ گْوش اَنت ۔ مروچاں اے دانک ءَ وانندگ ءُ راجداریں ( سیاستدان) بلوچ چہ سلیمان کوھی ھلک ءِ بلوچاں گیشتر کارمرد کن اَنت ءُ نبیس اَنت۔
دلگوش: یک جنینے ءَ ‘ زالبول ‘ گْوشگ پھک ءَ رد اِنت۔چہ یک ءَ گیشتر بلکیں رمب ءُ مچی ءَ زالبول گْوش اَنت۔
زال
زال ءِ بزانت اسپیت مید ، پیر ءُ کماش اِنت۔چوش کہ سلیمان کوھی جنین ءَ ‘ ضعیفہ ‘ ( زائیفہ / زائیپہ) ھم گْوش اَنت اے ھما گپ اِنت کہ اردو ءَ ندکار ءُ لچہ کاراں جنین ‘ صنف نازک ‘ گْوشت۔
آ زمانگ ءَ مردیناں جنین چہ مردیناں گیشتر منگہ داتگ اَنت۔ ‘ ضعیفہ ‘ یا ‘ زال ‘ گْوشگ ءِ من اے نہ اَت کہ چہ وت ءَ کمتر اش لیک اِت بلکیں آیانی منگہ ءُ ارزشت چہ مردین ءَ برزتر اَت۔
جنین ءِ نام گرگ، آئی ءَ تاوان دیگ، گوں آئی ءَ سر پہ سری کنگ ۔ بدیں نام ءَ توار جنگ یا تاوان ءِ دیمپان کنگ پہ بلوچ ءَ میار اَت۔
جنین بلوچ ءِ گْور ءَ ھمینچو مزن اَت کہ آئی ءِ نام ءِ گرگ ’ بے ادبی ‘ اَت۔ بندات ءَ تیوک ءَ کماشیں جنین ‘ زال ‘ گْوشگ بیتگ اَنت ءُ ورنا ‘ سیاہ سر ‘ اش گْوشتگ اَنت۔اے پہ آیاں منگہ ءِ درشان اَت۔
کم کم ءَ اے ارزشت ءُ منگہ دیگ، جنین ءِ دیمپان بیگ باز جاھاں جنین ءَ چہ چاگرد ءَ سندگ ءِ بنیاد جوڑ بوت۔
جنین کہ چہ چاگرد ءَ سست، جیڑہ ءُ جنگانی دیمپان نہ بوت، نزور ءُ نازرک تر اِت۔ جنگانی تہ ءَ لشکری بیڑاں دری لشکراں ھم جنین دز اِت ءُ برت اَنت ۔ چوش جنین ‘ ضعیفہ ‘ ءُ ‘ زال ‘ گْوشگ بوت۔
بلے مکران ءَ ‘ زال ‘ سیر کرتگیں جنین ءَ گْوش اَنت۔ ھمک جنین ‘ زال ‘ گْوشگ نہ بیت۔ اے بزانت ءَ ‘ زال ‘ وتی بنکی بزانت ءَ نزیک اِنت۔ سیرکرتگیں جنین بزاں سند ءُ سال ءَ مزنیں جنین ءَ زال گْوشگ ، ھمے زال ءِ دانک بزانت ( لفظی معنی ) اِنت۔ ءُ سیاہ سر بزاں نشتگیں جنین۔
زال ءِ بنکی بزانت : اسپیت مید ، کسے کہ آئی ءِ مید ءُ بروان اسپیت بہ بہ اَنت۔ پمیشکا داستانانی نامداریں پارسی پھلوان ’ رستم ‘ ءِ پت ءِ نام ’ زال ‘اَت۔ گْوش اَنت ’ زال ‘ چہ مات ءِ لاپ ءَ زالی نادْراھی ( برص ) ءَ گپت کہ اے نادْراھی ءَ پوست ءُ مید اسپیت تر اَنت ۔ باز جاہ ءَ بلوچ ھمے رنگیں چکاں ’ پریانی چک ‘ گْوش اَنت۔
آ روچاں کہ زال ودی بوت ، زال ءِ پت ءَ انچوش اش گْوشت کہ تئی چک جنی چکے ، پمیشکا برت اش جنگل ءَ چگل اش دات ، ھمود ءَ سیمرگ ءَ رودینت۔ ( داستانے )
بلوچی زبان ءَ انچوش کہ من برز ءَ نبشتہ کرت ، اے دانک پہ سیرکرتگیں جنیناں کارمرد اش کرت کہ اے کسان نہ اِنت بلکیں سیر ئِے کرتگ ءُ ’ زال ‘ بزان مزن سند اِنت۔
اسپیت میدی ءُ پیری دوئیں کم کم ءَ یکیں بزانت ءَ نزیک بوت اَنت بلے بنکی بزانت ھما اسپیت مید اِنت ۔ اے وڑیں دانک دگہ ھم ھست کہ بنکی بزانت اش دگر اَنت بلے آ دگہ بزانتاں ھم کارمرد بہ اَنت ۔ چوش کہ ’ کماش ‘ ھم پیر ءَ گْوش اَنت بلے ھما کس کہ مستر بیت پیر مہ بیت ھم کماش ئِے گْوش اَنت ۔ پیر باز جاہ ءَ مزنیں مردم ءَ ھم گْوش اَنت ، انچوش بزرگ ءِ دانک پہ مزن ءَ کارمرد بیت بلے انی تیوک ءَ ایشی ءِ بزانت مزن سند ءُ سال نہ اِنت۔ انچوش ’ زال ‘ ءِ دانک پہ جنین ءَ کارمرد بیت ءُ وتی بنکی بزانت ءِ چھرگ ھم جنت بلے یک ءُ ٹک ایشی ءِ بزانت نی اسپیت مید نہ اِنت۔
بول
Bool
بول ءِ بزانت ھم مچی اِنت۔ اے دانک من ءَ دگہ ھمسائگیں یا ھمریشیں زبانانی تہ ءَ گندگ نہ بیتگ بلے بلوچی زبان ءِ تہ ءَ ھست اِنت۔ چوش کہ مئے گلزمین ءِ نامداریں ماتکوہ ’ بولان ‘ اِنت۔ بولان ءِ بزانت لشکرجاہ اِنت ۔
بولک بزاں مردمانی مچی ۔ سیاسی نکانانی تہ ءَ ما کاربولک ’ ٹیم ‘ ءُ بولک ’ وفد ‘ ءَ گْوش ایں۔
بولَک: (بْ و – لَکْ ) ٹَکّ ، کُٹُم ، میتگ ، بازار ، آبادی ، [چہ ترکی: بُلُوک ] پارسی ءَ ایشی ءَ پہ باز یکجاھیں کلّگ ءُ میتگانی بزانت ءَ ھم کارمرز کن اَنت ،پَرگِنگ۔
سیدگنج
بلے بولک پارسی زبان ءِ دانکے منگ نہ بیت بلکیں پارسی دانک بلداں اے ترکی دانکے لیکگ بیتگ ۔
بولوک
لغتنامه دهخدا
بولوک . (اِ) در ترکی بمعنی شهر، مجازاً بمعنی فلک نیز آمده است . (غیاث ).
رجانک :
بولوک ( ھما بلوچی ءِ بولک ) ترکی زبان ءَ شھر ءَ گْوش اَنت ۔ پہ چھر ’ آزمان ‘ ءِ بزانت ءَ ھم کارمرد بیتگ ۔ ( غیاث )
بلے من گْوش آں ، بولک ، بن ءَ بلوچی زبان ءِ دانکے ناں کہ چہ ترکی ءَ بلوچی ءَ اتکگ ۔ اگاں اتکگ گڑا ’ بول ‘ ءِ دانک اتکگ۔
بول ءِ بزانت انچوش کہ من برز ءَ نبشتگ ، لشکر اِنت۔ بول ءِ بنکی بزانت گردی اِنت۔ گرد آیگ بزاں یکجاہ مچ بیگ ءِ بزانت ءَ ھم کارمرد بیت۔گرد ( دائرہ ۔ گول ) ءَ ’ بول ‘ ھم گْوش اَنت۔ ( یک ءُ ٹک ھمے بولی گوازی ءِ بول )۔
دگہ شمارا گْوش آں ، بیلڑ ( بولڑ کس نہ گْوش ایت بلے اے دانک ءِ بن ھمیش اِنت ) ، بلے بیلڑ گردی ءَ نہ گْوش اَنت بلکیں چوش بیلڑ ءِ جند ءِ رنگ ءَ دْراج ءُ گرد ۔
گلڑ
Gillar
ما بولڑ ءِ نام گپت گڑا گوں آئی ءَ ھم سنگ ءُ ھم چھرگیں دانکے گلڑ اِنت بلے گلڑ چوش بیلڑ گونگیں گردی یے نہ اِنت بلکیں ’ ھیک ‘ ءِ وڑ ءَ چیزے بہ بیت ’ گلڑ ‘ ئِے گْوش اَنت۔ بزاں یک نیمگے گرد ءُ یک نیمگے تسک بلے گردی ءُ تسکی ءِ کچ یک وڑ ءَ بہ بیت ۔ بولڑ چوش اِنت ، بولڑ ءِ دراجی چہ گردی ءَ گیش بیت۔
گلڑ ءَ ماں عربی ءُ پارسی ءَ ’ بیضوی ‘ گْوش اَنت بزاں ھیک ءِ وڑ ءَ ۔
جنین آدم
Janen Adam
عبری ابرمانک ( اساتیر) ءِ تہ ءَ مردمانی بن ءُ بنیادی پیرک ءِ نام ’ آدم ‘ اِنت۔ کہ چہ آئی ءَ درسیں مردم ودی بیتگ اَنت۔ بلوچی زبان ءَ ’ آدم ‘ ’ آدمی ‘ ءُ ’ آدم ئِے زات ‘ ءِ گْونڈ گپتگیں رنگ اِنت۔ بزاں آدم مردماں گْوش اَنت۔ ’ جنین آدم ‘ چہ مردمانی تہ ءَ ’ جنین ‘۔
مئے دربرت
چہ اد ءَ ما ھمے زانت ءُ دربرت کہ چہ جنین ءَ زال گْوشگ شرتر اِنت ۔ما نبشتھی زبان، شکسار ءُ تْرانانی تہ ءَ زال ءُ زالبول ءِ جاہ ءَ ’ جنین ‘ بہ گْوش ایں۔ پرچا کہ پراہ ءُ شاھگانیں بلوچی زبان ءِ تہ ءَ جاھے ’ زال ‘ سیرکرتگیں جنین ءَ گْوش اَنت ناں کہ ھمک جنین ءَ ۔بلے جنین سرجمیں بلوچستان ءَ جنین ءَ گْوش اَنت ، سیر ئِے کرتگ یا نشتگ ، اگاں کسے گشینگ بہ لوٹ ایت ’ جنین چک ‘ گْوش ایت بزاں نشتگیں جنک کہ دنیگت سیر ئِے نہ کرتگ۔
***
